EMDR (Göz hərəkətləriylə laqeydləşdirmə və yenidən emal) 1987-ci ildə Amerikalı psixoloq Francine Shapiro tərəfindən kəşf edilən psixoterapiya texnikasıdır.Aspirantura tezisiylə məşğul olduğu sırada, könüllü göz hərəkətləriylə birlikdə narahat edici düşüncələri düşünəndə,bu düşüncələrin yaratdığı mənfi hisslərin azaldığını görən Shapiro,bu kəşfinin fəaliyyətini araşdırmaq adına travma sonrası stress pozğunluğu olan Vyetnam veteranlarıyla,təcavüz və cinsi istismar mağdurlarıyla araşdırmalar etmişdir.Bu araşdırmalar nəticəsində göz hərəkətləriylə laqeydləşdirmə (EMDR) travmatik yaşantıların mənfi təsirlərinin mənalı dərəcədə azaltdığını görmüşdür.

Araşdırmalarına davam edən Shapiro,göz hərəkətləriylə laqeydləşdirmə (EMDR) tətbiq etdiyi konsultantların və EMDR\'ni tətbiq edən digər kliniklərin verdiyi əks reaksiya çərçivəsində,müalicə sonrası xəstələrdə travmatik həyatla əlaqədar yaranan fikir və idrak dəyişiklikləri də əlavə edərək, EMDR texnikasını inkişaf etdirərək bu gün istifadə edilən şəklini vermişdir (EMDR). Shapiro EMDR\'nin işləyişini və fəaliyyətini açıqlamaq adına \"İnformasiya Generasiya Nəzəriyyəsi\" adını verdiyi bir nəzəriyyə ortaya çıxarmışdır.Bu nəzəriyyəyə görə bütün insanların fizioloji əsaslı bir məlumat emal sistemi vardır.Bu sistem,bizim təcrübələrimiz və xatirələrimizin onlara çataraq ən təsirli şəkildə fəaliyyətini təmin edir.Xatirələrimiz,zehində onlarla əlaqədar düşüncələr,şəkillər,duyğular və hisslər şəklində saxlanılır.Öyrənmə prosesi,yeni məlumatların,yaddaşımızda hal-hazırda olan köhnə məlumatlarla əlaqəyə keçə bilməsiylə olur.Çox mənfi ya da travmatik bir hadisə yaşananda,bu hadisəylə bağlı yaranan mənfi duyğular,informasiya emal prosesinə müdaxilə etməkdə və bu əməliyyatın yarıda qalmasına səbəb olmaqdadır.Beləcə travmatik anının,yaddaşın digər qisimlərində tutulan digər məlumatlarla əlaqəsi qopmuş olur.

Məsələn,bir təcavüz qurbanı,yaşadığı hadisənin təcavüzcünün günahı olduğunu bilir,lakin bu məlumatla,travma sonrası yaranan özünü günahlandırma hissi ilə əlaqəyə keçə bilmədiyi üçün hücumun öz günahı olduğunu düşünməyə davam edir.Bir adam yaşadığı zədəni düşünərkən,ya da bu travmatik anı bənzər vəziyyətlərdə ya da mühitlərdə tətikləndiyini,o hadisəni təkrar yaşadığını hiss edə bilir.Travmatik hadisə zamanı ortaya çıxan güclü mənfi fiziki və emosional reaksiyaları yalnız hadisə ağlına gəldiyində belə göstərə bilir.Travma sonrası stress pozğunluğu (TSSP) simptomları olan travmayla əlaqədar məcburedici və birdən araya girən düşüncələr,romantik narahatlıq və özü ilə əlaqədar mənfi inanclar,travmatik anının düzgün bir şəkildə işlənə bilinməmsindən qaynaqlanmaqdadır.

Shapiro EMDR\'nin,işlənmə müddəti yarıda qalan travmatik xatirələri sağlam bir şəkildə işləyərək,bu xatirəyə bağlı ortaya çıxan narahatlıqların aradan qaldırılmasını təmin etdiyini ifadə etmişdir. İnformasiya Generasiya prosesi,travmatik anının zehində uyğun bir şəkildə saxlanmasını təmin etməkdədir.Bu prosesin davamında travmatik təcrübə,uyğun duyğular,hisslər və fərdi inanclarla birlikdə kodlanmaqda və adamın bu anıya ətf etdiyi mənfi düşüncə və duyğuların müsbət bir şəkildə kodlanması təmin edilməkdədir.

EMDR müxtəlif psixoterapiya yanaşmalarını bünyəsində saxlayan (psixodinamik,koqnitiv-bihevioral, təcrübi,bədən-mərkəzli) əhatəli və bütünləyici bir psixoterapiya texnikasıdır.EMDR\'nin qurulmuş bir protokolunun olması,müalicənin effektivliyini olduqca artırmaqdadır.Bu protokol,travmanın gətirib çıxardığı mənfi duyğu,inanc və bədən duyumlarına qarşı duyarsızlaşdıran və müsbət bir şəkildə yenidən işlənməsini təmin edən 8 addımdan meydana gəlməkdədir.

Texnika əsnasında göz hərəkətləriylə,səslərlə və ya bədəndə edilən kiçik toxunuşlarla cüt tərəfli (beynin sağ və sol tərəfi) tabeçilik təmin edilir.Bu tabeçilik əsnasında pasiyent keçmiş xatirələrinə,o xatirələri tətikləyən bu gün yaşadığı hadisələrə və gələcəkdə yaşamaq istədiyi müsbət təcrübələrə gedir.Bu müddət boyunca pasiyent fikir qazanmaq,xatirələrdə dəyişmə yaşamağı,ya da yeni əlaqələr qurmağı təcrübə edə bilər.

EMDR\'nin səkkiz addımı:

1)İlk addım pasiyent keçmişiylə əlaqədar məlumat almaqdır.Terapevt pasiyent EMDR üçün uyğunluğunu analiz edir,uyğun bir müalicə planı çıxarır və EMDR\'lə çalışılacaq hadisə müəyyən edilir.

2)Terapevt pasiyentə EMDR müddətini açıqlayır və pasiyentdən təsdiq alır.Terapevt pasiyentlə birlikdə,seanslar müddətində və ya sonrasında onu rahatlaşdıracaq bir \"etibarlı yer\" müəyyənləşdirir.

3)3-6 addımlarından EMDR ilə çalışılacaq anı müəyyən edilir və EMDR proseduru istifadə edilməyə başlanılır.Pasiyent çalışmaq istədiyi anını ən yaxşı izah edən rəsmi seçir və bu şəkilə baxdığında özüylə əlaqədar düşündüyü mənfi inancı təyin edir.Bu mənfi inancın yerinə o şəkilə baxanda özüylə əlaqədar nəyə inanmaq istədiyi müəyyən edilir və bu anda şəkilə baxanda özüylə əlaqədar müsbət inancın nə qədər etibarlı olduğunu 1 ilə 7 arasında qiymətləndirir O,şəkillə əlaqədar duyğuları, 0 ilə 10 arasında narahatlıq dərəcəsi və bu rəsmi düşündüyündə bədənində olan çətinlikləri təyin etdikdən sonra növbəti addım olan laqeydləşdirməyə keçir.

4)Laqeydləşdirmə mərhələsində pasiyent çalışmaq istədiyi rəsmi,bu şəkilə baxdığında özüylə əlaqədar düşündüyü mənfi inancı,duyğularını,bədənində yaşadığı çətinliyi düşünərək terapevtin etdiyi cüt tərəfli stimulyasiyanı (göz hərəkətləri, səs və ya kiçik toxunuşlara) yönəlmişdir.

5)Yerləşdirmə mərhələsində pasiyent özüylə əlaqədar təyin etdiyi müsbət inancı cüt tərəfli stimulyasiyayla yerləşdirilir.

6)Bədən axtarış mərhələsində pasiyent onu narahat edən rəsmi düşünüb bədənini arayır və bədənində hər hansı bir narahatlıq olub-olmadığını müəyyənləşdirir.Somatik narahatlıqlar cüt tərəfli stimulyasiya istifadə edərək laqeydləşdirilir və yenidən işlənərək aradan qaldırılır.

7)Bağlanma mərhələsində terapevt pasiyentə bir sonrakı seansa qədər çalışılan şəkillə əlaqədar ortaya çıxan duyğu,görünüş və ya fiziki sensasiyanı qeyd etməsini bildirir və bu kimi vəziyyətlərlə başa çıxa bilməsi üçün müxtəlif rahatlama məşqləri göstərir.

8)Bir sonrakı seans,qiymətləndirmə mərhələsiylə başlayır.Bir əvvəli seans və daha sonrasında ortaya çıxan dəyişmələr qiymətləndirilir.EMDR seanslarından sonra pasiyentlər ümumiyyətlə,çalışılan xatirəyə bağlı romantik narahatlığın ortadan qalxdığını və ya böyük bir ölçüdə azaldığını və əhəmiyyətli bir ölçüdə fikir qazandıqlarını bildirirlər.

Əldə edilən bu duyğusal və koqnitiv dəyişikliklər,məsləhətləşənlərin davranışlarında və fərdi həyatlarında müsbət dəyişikliklərə gətirib çıxarmaqdadır.EMDR travma başda olmaq üzrə bir çox psixoloji çətinliklə başa çıxmada fəaliyyəti sübut edilmiş və geniş miqyasda istifadə edilən bir psixoterapiya texnikasıdır.

EMDR haralarda istifadə edilir?                                                            

Shapiro\'nun inkişaf etdirdiyi standart EMDR protokolu zaman içərisində müxtəlif psixoloji narahatlıqlarla çalışan kliniklər tərəfindən inkişaf etdirilmişdir.

Edilən işlərdə EMDR\'nin yalnız travma sonrası stress pozğunluğu\'nun (TSSP) müalicəsində deyil,bir çox dəyişik psixoloji narahatlıqların müalicəsində fəaliyyət göstərdiyi müxtəlif işlərlə göstərilmişdir.

EMDR\'nin aşağıda göstərilən psixoloji narahatlıqların müalicəsində fəaliyyəti,edilən işlərlə dəstəklənmişdir.

1) İraq,Əfqanıstan,Vyetnam,Koreya və 2.Dünya Müharibəsində döyüşmüş TSSP simptomları göstərən və müalicəyə müqavimətli əsgərlərlə edilən işlərdə EMDR seanslarından sonra məsləhətləşənlərin TSSP\'na bağlı yaşadıqları flashback\'lərin (hadisəyə geri dönmə),kabusların və digər TSSP simptomlarının itdiyi görülmüşdür.

2) Fobiya, Panik pozğunluq və geniş yayılmış itirmə Pozğunluğu yaşayan şəxslərin EMDR\'dən sonra qorxuları və simptomlarında sürətli azalma olduğunu ifadə ediblər.

3) Cinayətdən zərər çəkənlər,polislər,xilasedicilər və sahə işçiləri kimi hücuma məruz qalan və ya işlərinin təbiəti gərəyi sıx stress altında çalışan kəslərin,EMDR\'dən sonra bunlara bağlı narahatlıqlarının itdiyini ifadə etmişlər.

4) Bir yaxının itkisinə bağlı olaraq sıx kədər və yas yaşayan kəslərin EMDR seanslarından sonra yas müddətini daha rahat keçirdikləri müşahidə edilmişdir.

5) Uşaqlar və yeniyetmələrin yaşamış olduqları zədələrə bağlı inkişaf edən simptomlarda yaxşılaşma görülmüşdür.

6) Təbii fəlakət və ya insan əliylə yaradılan fəlakət qurbanları normal həyatlarını davam etdirə bilməkdədir.

7) Qəza,əməliyyat,ya da yanıqlara məruz qalan və buna bağlı olaraq duyğusal və fiziki baxımdan narahatlıq duyan kəslərin EMDR seanslarından sonra məhsuldar həyatlar yaşamağa başladıqları müşahidə edilmişdir.

8) Ailə,evlilik problemləri və cinsi problemlər yaşayan kəslərin sağlam əlaqələr qura bilməsini təmin edən təsirli bir texnika olduğu görülmüşdür.

10) Dissosiativ Pozğunluğu olan şəxslərin yaxşılaşma prosesinin EMDR ilə,ənənəvi müalicə metodlarına nəzərən,daha qısa müddətdə reallaşdığı görülmüşdür.

11) Performans qayğısı yaşayan,ya da məktəbdə,işdə,sənət və idman sahələriylə məşğul olarkən əksiklik yaşayan fərdlərin performansının artırılmasında təsirli bir şəkildə istifadə edilməkdədir.

12) Somatik və ya somatoform pozğunluq,migren ağrısı,xroniki ağrı,xroniki ekzema,mədə-bağırsaq problemləri, mənfi bədən forması yaşayan fərdlərin müalicəsində istifadə edilməkdədir.

13) Kəskin travma,travma sonrası stress pozğunluğu və travma əsaslı şəxsiyyət problemlərinin müalicəsində bilinən ən təsirli psixoterapiya texnikalarından biridir.