Şizoaffektiv pozğunluq,diaqnoz olaraq bir adama ya da ailəyə deyildiyində,olduqca təəccübləndirici bir anlayış halına gəlir.Narahat bir baxışdan sonra ümumiyyətlə eşitdiyimiz söz, “yəni şizofreniyamı?” olar.Buna görə şizofreniya və şizoaffektiv pozğunluğun fərqlərini açıqlamaq faydalı olardı.

Bütün dünyada edilən tədqiqatlar,şizoaffektiv pozğunluğun, ifadə şiddəti gərəksə xəstəliyin nəticələri baxımından həm şizofreniyalı həm də əhval pozğunluqlarından fərqli bir seyr göstərdiyini vurğulayır. Psixiatriyada istifadə edilən və hər kəsin eyni xəstəliyə eyni adı verə bilməsi üçün lazımlı, standartlaşdırma məqsədli inkişaf etdirilmiş diaqnoz təlimatında,şizoaffektiv pozğunluq,psixotik pozğunluqlar qrupu içində,ayrı bir xəstəlik olaraq təyin olunmuşdur.Diaqnoz qoymaq üçün adamın şizofreniyanın bəzi əlamətlərini və depressiya ya da mani kimi affektiv pozğunluğun bəzi əlamətlərini bir yerdə göstərməsi lazımdır.Məsələn,adam xəyallar görə bilər,xəyali səslər eşidə bilər,təqib edildiyinə dair bir paranoyası ola bilər,bir tərəfdən də zaman-zaman çöküklük,zövq ala bilməmə, yuxu pozğunluqları ilə müşahidə olunan depressiya,ya da özünə inam artımı,ruhi və fiziki sürətlənmə, yuxusuz olmağa baxmayaraq yorğun hiss etməmə,yüksək sürətlə danışma kimi manik əlamətlərözünü biruzə verər.Bu vəziyyətlərdə üç diaqnoz ola bilər.Bu çox texniki sayıla biləcək bir mövzudur ancaq internet çağı ilə birlikdə ailələrin və xəstələrimizin axtarışı,informasiya səviyyəsi diqqətə çarpan artmışdır.Sağlam və aydın məlumata çatmaq bəzən çətin olur,bu səbəblə qısaca toxunmaq uyğun olacaq.Bir adamda bəhs etdiyim üzrə psixotik əlamətlər və depressiya əlamətləri bir yerdə görülürsə üç diaqnoz ağla gəlir,hər üçünün də gedişatı və müalicə prosesləri bir-birindən fərqlidir.

Birincisi şizofreniya və ikinci diaqnoz olaraq depressiya yaşana bilər.Bu ən pis gedişatlı formadır. Ortada iki müxtəlif diaqnoz vardır.Depressiya əlamətləri ortadan qalxdıqda da psixotik əlamətlər eniş çıxışlarla davam edəcək.

İkinci ehtimal,psixotik xüsusiyyətli depressiyadır.Tək diaqnoz vardır,depressiya.Ancaq bu depressiya içində şübhələr,xəyali səslər kimi psixotik əlamətlər saxlayan bir depressiyadır.Ən yaxşı gedişatlı qrupdur.Depressiyanın müalicəsi ilə psixotik əlamətlər də ortadan itəcək.Göstəricilər bir-birinin üstündə ortaya çıxmışdır.Yəni adamın psixotik əlaməti həmişə depressiv hücum əsnasında meydana çıxar.

Üçüncü qrup isə şizoaffektiv pozğunluqdur.Yenə ortada tək diaqnoz var.Klinik gedişat şizofreniyaya görə daha yaxşı,depressiyaya görə daha ağırdır.Adamın depressiya (və ya manik) əlamətləri xəstəliyin müddətində,zaman olaraq əhəmiyyətli yer tutur, təkrarlayıcı olur.Ancaq əhəmiyyətli olan depressiya ya da maniya kimi əhval əlamətləri olmadan da ən az iki həftə müddət ilə adamın psixotik əlamət göstərməsidir.Məsələn,bir adam 3 ildir davamlı psixotik əlamət göstərir,bu üç il ərzində də bir dəfə altı ay depressiya keçirmişsə,diaqnoz böyük ehtimalla şizofreniya və depressiya olarkən,adam üç il ərzində üç dəfə depressiya atakı,bir dəfə də maniya atakı keçirmiş,bu atakların xaricindəki zamanların əhəmiyyətli qismində də psixotik əlamət görülübsə,diaqnoz şizoaffektiv pozğunluq olar.

Şizoaffektiv pozğunluğu tamamilə ortadan qaldıran bir müalicə forması yoxdur.Amma əlamətlər müvəffəqiyyətli şəkildə idarə oluna bilər.Şizoaffektiv pozğunluq əlamətləri insandan-insana böyük miqyasda dəyişə bilər və yüngül və ya şiddətli ola bilər.Ən çox müşahidə olunan şizoaffektiv pozğunluq əlamətləri bunlardır:

Depressiya dövrü:

• İştahsızlıq
• Çəki itkisi və kilo alma
• Yuxu vərdişlərində dəyişikliklər (çox az və ya çox yatmaq)
• Təşviqat (həddindən artıq narahatlıq)
• Enerji əskikliyi
• Adi fəaliyyətlərə qarşı maraq itkisi
• Dəyərsizlik və ya ümidsizlik duyğuları
• Günahkarlıq düşüncələri
• Düşünə bilməmək və ya konsentrə ola bilməmə
• Ölüm və ya intihar düşüncələri

Maniya dövrü:

• Biznes və sosial fəaliyyət də daxil olmaqla artmış fəaliyyət
• Artan və / və ya sürətli danışma
• Sürətli,bir-biri ilə yarışan düşüncələr
• Yuxu ehtiyacında azalma
• Mənlik hörmətindən şişmədiqqət dağınıqlığı
• Zərər verici və riskli davranış (məsələn,həddindən artıq xərcləmə,sürətli avtomobil istifadə etmə)

Psixotik əlamətlər:

• Sayıqlamalar (gerçəyə söykənməyən və əksinə isbat edilsə belə israr edilən qəribə inanclar)
• Hallüsinasiyalar (məsələn,səslər eşitmə kimi gerçək olmayan hisslər)
• Düşüncələrin sıralı olmaması
• Qeyri-adi davranışlar
• Yavaş hərəkətlər
• Üz ifadəsi və danışmada duyğu əskikliyi
• Səhv motivasiya
• Danışma və ünsiyyət problemləri

Psixoz əlamətləri hər kəsdə dəyişik şəkillərdə görülər və bu məzmunda psixotik bir xəstəliyə müəyyən bir ad vermək ya da etiketləmək erkən mərhələlərdə hər zaman faydalı deyil.Bununla birlikdə,bir adamda psixoz əlamətləri görüldüyündə ümumiyyətlə,müəyyən bir psixotik xəstəlik diaqnozu qoyular.

Diaqnoz,bir xəstəliyin adamın göstərdiyi simptomlara görə təyin olunmasıdır.Diaqnoz,xəstəliyin səbəblərinə və ifadə nə qədər sürdüyünə bağlı olaraq qoyulur.Bir adamda psikoz əlamətləri ilk dəfə görüləndə,bu mərhələdə xəstəliyi təyin bir çox faktorun hələ dəqiq olmaması səbəbiylə,nə cür bir psixotik pozğunluq olduğu diaqnozunu qoymaq xüsusilə çətindir.

Nərmin Quliyeva
Xəzər Universitetinin psixologiya fakültəsinin tələbəsi