Bəzən ana va ata olaraq bir cox səhvlər edirik! Valideyn istəyir ki, övladı üçün ən yaxşı həyatı qursun . Bəzən biz belə düşünürük ki, valideynin vəzifəsi övladlarını sevindirməkdən ibarətdir, lakin belə deyil; valideyn övladını həyata düzgün hazırlamaq üçün vəzifələndirilib! Uşaqların tərbiyəsində ilkin olaraq cəzalandırmaq və mükafatlandırmaq bir qayda halında olmalıdır! Cəza və mükafatlandırma isə düzgün qaydada olmalıdır! Əgər cəza və mükafatlandırma yoxdursa bu zaman usaqda istək və davranışları qaydaya salmaq çətinlik yaradar və ya qarşısını ala bilməzsiniz .
Mükafatlandırma və cəza sistemini psixikamıza təsiri
İnsan mükafatlandırıldığı təqdirdə beyində dopamin hormonu, cəzalandırıldığı təqdirdə isə endorfin hormonu ifraz olunur.
Ailə psixologiyasında 4 cür valideyn tipi vardır. Bunlar:
1.Avtoritar valideyn – dediyimin üzərinə söz deyilməyəcək, müzakirə olunmayacaq və açıqlama verilməyəcək! Bu valideyn həyata özgüvənsiz, içəqapanıq, hər əmrə tabe olan insan formalaşdırır! Gələcəkdə işində uğurlar qazansa da, özgüvənsiz yetişirlər.
2.Liberal valideyn - uşaq sevinsin deyə onun hər dediyinə razı olan, razı olmadığı halda uşaq valideynin üstünə gedərək razı salınan valideyn tipidir! Burada ata yaxud ana hər hansı biri avtoritar, digəri isə liberal valideyndirsə, burada uşaqda şəxsiyyət pozuntusu olur!
3.Xaotik valideyn - övladı nəyisə maraqla göstərir yaxud danışmağa can atır valideyn isə başqa işlə məşğuldursa bu zaman valideyn ilə uşaq arasında ciddi qopuqluq yaşanır! Ananın ovlada maraqsız və diqqətsiz olması uşağı tamamilə pozur! Valideynlər anlamalıdırlar ki, əgər sən hər şeyi ilə övlada diqqət və maraqla yaxınlaşırsansa o da bunu hiss edib hər şeyi ilə sənə diqqət göstərəcəkdir .
4.Demokratik valideyn - bu valideynlər övladına cəza və mükafatlandırmadan istifade edənlərdir! Bu valideynlər daha qərarlı, tutarlı, dəqiq olurlar və duyğuları övladlarına keçirməyi bacarırlar! İzah etdiyimiz valideyn tiplərindən ən uğurlusu demokratik olandır! Çünki, qaydalar daxilində uşaq istədiyini edə bilər və daha düzgün yetişər !
Uşaq yeməyini yedi deyə, yaxud derslərini oxudu deyə yəni bir sözlə, ediləcək olanları etdi deyə onu mükafatlandırmaq lazım deyil, çünki bu onun vəzifəsidir əgər vəzifəsini ən yaxşı şəkildə edərsə o zaman mükafatlandırmaq lazımdır. Məsələn: yaxşı oxudu deyə yox sinif nümayəndəsi oldu deyə mükafatlandırmaq lazımdır. 2 formada mükafatlandırma vardır. Bunlar
1. Psixoloji mükafatlandırma
2. Material tərzli mükafatlandırma
Bunlar düzgün şəkildə istifadə edilməlidir ki, övladınız rüşvətə meyilli bir insan kimi yetişməsin!
Aytən Əlizadə
Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzinin psixoloqu
